اهمیت نقدینگی در فعالیت واحدهای تولیدی و تداوم جریان تولید کالا بر کسی پوشیده نیست و چه بسا واحدهای تولیدی بسیاری که صرفا به‌دلیل نداشتن سرمایه در گردش و نقدینگی تعطیل بوده و تولید خود را به ناچار متوقف کرده‌اند یا در ظرفیت‌های بسیار پایینی در حال فعالیت هستند. البته بسیاری از واحدهای تعطیل، مشکلات دیگری نظیر محدودیت‌های بازار و فروش، مشکلات مدیریتی و سهامداری بین شرکا، محدودیت‌های تکنولوژیک و... دارند که در این بنگاه‌ها به‌دلیل اینکه مساله نقدینگی مساله اصلی بنگاه نیست حتی با تزریق نقدینگی به روش‌های مختلف، عملا تولید جریان پیدا نخواهد کرد و کماکان با سایر مسائل مواجه خواهند بود. مجتبی نقدی، معاون دفتر تامین منابع مالی وزارت صنعت، معدن و تجارت در این گزارش سعی داشته راه‌حلی برای بنگاه‌هایی که صرفا مشکل تامین مالی آن هم از جنس سرمایه در گردش دارند با تمرکز بر ظرفیت‌های صنعت لیزینگ ارائه کند. در واقع مخاطب بنگاه‌هایی هستند که به‌دلیل عدم توانایی در تامین نقدینگی، تعطیل و غیرفعال شده یا با ظرفیت‌های بسیار پایین در حال فعالیت هستند.

دارایی‌های ثابت، محور تامین مالی

با توجه به تعریف حسابداری سرمایه در گردش(دارایی جاری منهای بدهی جاری) به‌طور مرسوم بنگاه‌ها از دارایی‌های جاری خود نظیر وجه نقد، حساب‌های دریافتی، موجودی کالا و... به‌عنوان پشتوانه تامین سرمایه در گردش خود استفاده می‌کنند در حالی که بقیه اجزای سمت راست ترازنامه نظیر دارایی‌های غیرجاری و ثابت نیز می‌توانند منبعی برای تامین نقدینگی بنگاه باشند(بسته به میزان نقدشوندگی یا توثیق‌پذیری)، مواردی نظیر ماشین‌آلات و تجهیزات، ساختمان تولیدی یا دفتر شرکت و ساختمان‌های اداری. از آنجا که بحث در مورد بنگاهی است که به‌دلیل عدم دسترسی به منابع مالی مورد نیاز تعطیل شده به احتمال زیاد این بنگاه فاقد دارایی‌های جاری قابل توجه از جنس وجوه نقد یا موجودی کالا است و عمده تکیه بنگاه باید روی دارایی‌های ثابت نظیر ماشین‌آلات و تجهیزات و محل کارخانه یا ساختمان اداری شرکت باشد. در حقیقت وجه مشترک کارخانه‌ها و کارگاه‌های تعطیل، ‌دارایی‌های ثابت و مشهود بوده که قابل ارزش‌گذاری و معامله است. تا به اینجا اجزایی از دارایی ثابت بنگاه به‌عنوان محور تامین مالی در نظر گرفته شد و حال به معرفی ابزار مرتبط در صنعت لیزینگ می‌پردازیم.

بر اساس گزارش سالانه موسسه وایت کلارک، صنعت لیزینگ در سال ۲۰۱۸ منجر به تامین مالی حدود ۱۳۰۰ میلیارد دلار شده است و ظرفیت بالفعل بسیار مطلوبی دارد و یکی از روش‌های موثر و متداول تامین مالی در دنیا است که متاسفانه در ایران کمتر مورد توجه بوده است. در لیزینگ روش‌های مختلفی در قالب دسته‌بندی لیزینگ مالی و لیزینگ عملیاتی تعریف شده که یکی از ابزارهای موجود در این صنعت، روش فروش و اجاره مجدد یا leaseback sale است که در این روش یک شرکت دارایی خود را فروخته و همان دارایی را مجدد از خریدار اجاره می‌کند و در واقع فروشنده، نقش مستاجر و خریدار، نقش موجر را خواهند داشت. به بیان دیگر می‌توان گفت فعال اقتصادی دارایی خود را به نهادی می‌فروشد و در این بین منابع جذب شده از محل فروش دارایی را به‌عنوان سرمایه در گردش استفاده کرده و مجددا همان دارایی را در قالب قرارداد اجاره به شرط تملیک که نوعی لیزینگ مالی است، در اختیار می‌گیرد و بدون جابه‌جایی خط تولید یا انتقال تجهیزات، منابع نقد به بنگاه تزریق شده و تداوم تامین مواد اولیه و تولید فراهم خواهد شد و بنگاه می‌تواند از محل فروش محصولات تولیدی اقساط شرکت لیزینگ را پرداخت کند.

برای بنگاه‌ها و اقتصاد ملی در عین حال نیز الزاماتی دارد تا به نحو بهینه عملیاتی شده، در غیر این صورت ممکن است طرفین به اهداف از پیش تعیین شده خود نرسند.

مزایا برای بنگاه و اقتصاد

تامین نقدینگی و سرمایه در گردش با اتکا به دارایی‌های خود بنگاه و نه شبکه بانکی؛ تامین مالی در صنعت لیزینگ مشمول برخی از ضوابط، بخشنامه‌ها و محدودیت‌های موجود در شبکه بانکی نیست و شرکت‌های لیزینگ انعطاف بیشتری در تایید درخواست‌ها دارند؛ نقدشوندگی دارایی‌های ثابت بنگاه در ترازنامه؛ عدم نیاز به وثیقه‌سپاری‌(بسته به شرایط اعتباری و درخواست متقاضی) از جمله مزایایی است که این روش برای بنگاه در پی دارد. اما این روش برای اقتصاد ملی هم مزایایی دارد. در صورت راه‌اندازی مجدد کارخانه‌ها، بهره‌وری سرمایه به‌عنوان شاخصی برای سنجش مقدار ایجاد ارزش افزوده از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده افزایش می‌یابد و در حقیقت فاصله بین ظرفیت اسمی بر اساس ماشین‌آلات منصوبه و ظرفیت عملیاتی بر اساس تولید واقعی صورت گرفته کاهش می‌یابد. همچنین با فعال شدن این واحدها تولید و اشتغال نیز رونق گرفته و فرصت‌های شغلی که قبلا به‌دلیل تعطیلی کارخانه‌ها از دست رفته بود قابل جایگزینی مجدد خواهد بود. نکته مهم این است که این اتفاقات بدون نیاز به سرمایه‌گذاری مجدد، اعطای تسهیلات بانکی، جذب سرمایه‌گذار، تملیک یا فروش کارخانه محقق خواهد شد و در واقع ترازنامه خود بنگاه و دارایی‌های ثابت قبلی ایجاد شده در کنار منابع صنعت لیزینگ مبنای تامین مالی قرار خواهد گرفت.

الزامات و پیش‌نیازها

برای موفقیت تامین مالی با روش لیزینگ نیز الزامات و پیش‌نیازهایی وجود دارد:

۱- انتخاب بنگاه به درستی انجام شده باشد، چه بسا بنگاه‌هایی که از لحاظ ساختار مالی، نسبت بدهی و سایر شاخص‌های سنجش ریسک وضعیت مناسبی نداشته و تامین مالی مجدد ممکن است راهکار بهینه برای این بنگاه‌ها نباشد.

۲- اطمینان از اینکه محصولات تولیدی به پشتوانه این روش تامین مالی به فروش خواهند رسید و جریان درآمدی بنگاه شکل می‌گیرد، در غیر این صورت ممکن است منابع تزریق شده صرفا منجر به افزایش موجودی انبار شده و هزینه مالی بیشتری به بنگاه تحمیل شده و بازپرداخت تعهدات به شرکت لیزینگ نیز در ابهام قرار ‌گیرد.

۳- رتبه‌بندی اعتباری بنگاه نزد صنعت لیزینگ به منظور اطمینان از بازپرداخت تسهیلات و جلوگیری از نکول تعهدات

۴- حمایت حقوقی لازم از شرکت‌های لیزینگ در صورت عدم ایفای تعهدات از سوی تسهیلات گیرنده

۵- ماشین‌آلات و تجهیزات از لحاظ عمر مفید اقتصادی و استهلاک دارای ریسک زیادی نباشند و در طول مدت قرارداد قابلیت بهره‌برداری کامل توسط بنگاه را داشته باشند.

۶- ایجاد بازار گسترده خرید و فروش ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی با هدف افزایش نقدشوندگی ماشین‌آلات و نیز کشف قیمت‌های منصفانه و حقیقی، با این هدف که تمایل شرکت‌های لیزینگ برای ورود به این فضا بیشتر شود.

۷- رقابتی شدن نرخ‌ موثر تامین مالی در صنعت لیزینگ در مقایسه با سایر روش‌های تامین مالی با هدف ترغیب بیشتر صنعتگران به استفاده از این ابزار

۸- لزوم تشکیل جریان نقدینگی‌(Cash Flow) این مدل برای بنگاه به این منظور که آیا درآمد ناشی از فروش محصول می‌تواند هزینه‌های مالی و پرداخت اقساط لیزینگ را پوشش دهد؟ یا اینکه مدت زمان بهینه قرارداد اجاره به شرط تملیک چه مدت باشد؟ در واقع این محاسبات ریسک هر دو طرف را در استفاده از این ابزار کاهش داده و ضمن تضمین تداوم تولید و فروش بنگاه، احتمال پرداخت اقساط لیزینگ به منظور تداوم گردش منابع صنعت لیزینگ را هم در نظر می‌گیرد.

در پایان توجه به این نکته ضروری است که قطعا انتخاب روش تامین مالی مناسب بر عهده خود بنگاه و مدیران آن خواهد بود و اشاره به مزایای یاد شده نافی اثرگذاری سایر روش‌های تامین مالی نیست. همچنین این ابزار توانایی تامین مالی و بازگشایی تمام کارخانه‌های کشور را نخواهد داشت و به واسطه نوین بودن آن نیازمند ترویج و تسهیل‌گری توسط اتاق‌های بازرگانی، خانه‌های صنعت و معدن، شرکت‌های لیزینگ، انجمن ملی لیزینگ ایران و سایر ذی‌نفعان است تا شروعی باشد برای بهره‌مندی بنگاه‌های صنعتی و معدنی کشور از ظرفیت صنعت لیزینگ و طی این مباحث صرفا تلاش بر این است تا دایره گسترده‌تری از ابزارهای نوین تامین مالی در معرض آشنایی و انتخاب بنگاه‌ها قرار گیرد.